७० करोडको लुम्बिनीको सभाहल प्रयोगविहीन, साढे २ वर्षमा ११ कार्यक्रम, आम्दानी भन्दा खर्च बढी!

बुटवल । लुम्बिनीमा अन्तर्राष्ट्रिय सभाहल निर्माण सम्पन्न भएको साढे दुई वर्ष भयो । २०७९ जेठ २ गते २५६६ औँ बुद्ध जयन्तीका अवसरमा तत्कालिन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले ’अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सभा तथा ध्यान हल’ को तामझामका साथ उद्घाटन गरेका थिए ।

२०७३ सालमा २५६० औँ बुद्ध जयन्ती समारोहका लागि खडा गरिएको टेन्ट हावाहुरीले उडाएपछि तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले कार्यक्रम स्थलबाटै लुम्बिनीमा पाँच हजार जना अटाउने सभा हल निर्माण गर्ने घोषणा गरेका थिए । प्रधानमन्त्रीको घोषण अनुसार २०७५ साल वैशाख १७ गते २५६२ औँ बुद्ध जयन्तीका दिन तत्कालीन राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले सभा हलको शिलान्यास गरेकी थिइन्। दुई वर्षमा निर्माण सक्ने लक्ष्य राखिएको भए पनि चार वर्षमा निर्माण पूरा भएको थियो । दुई चरणमा गरेर ७० करोड रुपैयाँ लागतमा उक्त बनेको हो ।

अन्तर्राष्ट्रियस्तरको सुविधा सम्पन्न सभाहल निर्माण भएपछि लुम्बिनीका आन्तरिक र बाह्य कार्यक्रम बढ्ने विश्वास गरिएको थियो । तर, यसरी करोडौँमा बनाइएको उक्त हल अहिले प्रयोगविहीन जस्तै बनेको छ । उद्घाटन भएको साढे २ वर्षको अवधिमा हल भाडामार्फत २७ लाख ३० हजार रुपैयाँ मात्रै सङ्कलन भएको छ । सो हलमा साढे २ अवधिमा केबल ११ वटा मात्रै कार्यक्रम भएका छन् ।

उक्त हल प्रयोग गरे बापत आर्थिक वर्ष २०७९/८०मा भएका ७ वटा कार्यक्रमको भएकामा १३ लाख ५० हजार रुपैयाँ संकलन भएको थियो ।  आर्थिक वर्ष २०८०/८१ मा ३ वटा कार्यक्रम भएको र त्यसबापत ८ लाख रुपैयाँ रुपैयाँ सङ्कलन भएको लुम्बिनी विकास कोषका लेखा प्रमुख नबल यादव बताउँछन् ।यस्तै आर्थिक वर्ष २०८१/८२ एउटा कार्यक्रम ५ दिनको भएको थियो । सो कार्यक्र बाफत ५ लाख ८० हजार भाडा लिइएको लेखा अधिकृत यादवले बताए । 

यी हुन हलमा भएका ११ कार्यक्रम
लुम्बिनीमा अन्तराष्टिय सभा हल प्रयोग गर्दा दिनको १ लाख ५० हजारसम्म भाडा लिने कार्यविधि बनाइएको छ । यस्तै आधा दिन कार्यक्रम गरेको १ लाख रुपैयाँ लिने गरिन्छ । तर, त्यो अनुसार कार्यक्रम निकै कम भएका छन् ।
लुम्बिनी विकास कोषका अनुसार ९ दिन राम कथा प्रवचन र जीव विज्ञान प्रतिष्ठान काठमाडौँले सभाहलमा ७ दिन कार्यक्रम गर्दा ५/५ लाख भाडा तिरेका थिए । 

यस्तै हेफर इन्टरनेसनल नामको गैरसरकारी संस्था, सुनेयानी नामक संस्था, नेपाल शिक्षक सङ्घ, सत्य शाई सेवा सङ्गठन, श्रुति फाउन्डेसन, सुर्यता इन्टर नेशलन फाउन्डेसन इन्डिया, ५०० अर्डिनेशन थाई विहार, टिजु चि फाउन्डेशन र बुद्धिटहको कार्यक्रम सभा हलमा भएका छन् ।  ती कार्यक्रम अधिकांश एक दिने हुन्। जसबाट एक लाख ५० हजारदेखि दुई लाख ५० हजार रुपैयाँसम्म रकम लिइएको थियो ।

यस्तै नेपाल बौद्ध अम्बेडकर महासभाले ५ दिन सभाहलको प्रयोग गरेवाफत ५ लाख ८० हजार रुपियाँ राजश्व संकलन भएको थियो ।  साढे २ वर्षको अवधिमा २७ लाख ३० हजार रुपैया मात्रै भाडा वाफत राजश्व सङ्कलन भएको कोषले जनाएको छ ।

लुम्बिनी विकास कोषका सुचना अधिकारी हरिध्वज राईले सभाहल प्रयोग गरे वाफत उठेको भन्दा खर्च बढी रहेको बताउँछन् । ‘अहिले सुरक्षा गार्ड, सरसफाई, विद्युत र पानीको व्यवस्था लुम्बिनी विकास कोषले नै गरेको छ । यसका लागि छुट्टै कर्मचारी राख्ने हो भने त भाडा उठे भन्दा धेरै खर्च हुन्छ होला,’ उनले भने ।

हल निर्माण भएपछि लुम्बिनीको पर्यटन विकास बढ्ने अपेक्षा रहेता पनि सोही अनुसारको कार्यक्रम हुन नसकेको सुचना अधिकारी राईले बताए । साथै उनले सभाहल ठुलो भएकाले सधै भरी ठुलो कार्यक्रम नभइ नरहने भएकाले कार्यविधि संशोधन गरेर भए पनि साना कार्यक्रमका गर्ने वातावरण सृजना गराउनु पर्ने बताए ।

’अहिले दिनको १ लाख भाडा छ । यति धेरै पैसा साना संस्थाहरुले दिन सक्ने अवस्था हुँदैन् । यसकारण साना कार्यक्रम पनि सभाहलमा गर्ने वातावरणको सृजना गराउनु पर्छ । अनि हल नियमति रुपमा संचालन गर्न सकिन्छ ,’ उनले भने । 

प्रध्यापक नुरजंग केसीले आवश्यकताको आधारमा भन्दा पनि हचुवाको भरमा संरचना बनाउँदा राज्यको लगानी खेर गएको बताउँछन् । ‘राज्यले लगानी गर्दा आवश्यकताको आधारमा गर्नु पर्छ । आवश्यकता भन्दा पनि हचुवाको भरमा काम गर्दा त्यसबाट राज्यलाई प्रतिफल हुन नसकेको हो,’–उनले भने ।