सन् २०२३ : पश्चिमा वर्चस्वमाथि नयाँ शक्ति हाबी भएको वर्ष

काठमाडौँ । अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिको मञ्चमा अमेरिका, युरोप र अन्य ठूला प्रजातन्त्रहरूले विगत १२ महिनामा धेरै प्रहारहरू भोगेका छन् ।यी मध्ये कुनै पनि विनाशकारी नभएको भए तापनि तिनीहरूले वर्षौंदेखि प्रभुत्व जमाउँदै आएका अमेरिकी प्रभुत्वशाली पश्चिमी मूल्यहरूबाट टाढा रहेको शक्तिको सन्तुलनलाई औंल्याउँछन्।

पश्चिमा स्वार्थका लागि धेरै क्षेत्रमा हावा गलत दिशामा चलिरहेको छ । यस कथाले किन र के(के फाइदाहरू अझै पनि भइरहेको परिवर्तनबाट प्राप्त हुन सक्छ भनी बताउँछ।

युक्रेन युद्ध
ब्ल्याक सिमा हालैका केही सफलताहरूको बावजुद युक्रेनको लागि युद्ध राम्रो भइरहेको छैन। यसको मतलब यो नाटो र ईयुको लागी नराम्रो हो । जसले युक्रेनको युद्ध प्रयास र यसको अर्थतन्त्रलाई अरबौं डलर प्रदान गरेको छ।

गत वर्ष यही समयमा नाटोले धेरै आशा राखेको थियो कि युक्रेनी सेनाले आधुनिक सैन्य उपकरण र गहन प्रशिक्षणको साथ रुससँगको युद्ध जित्नेछ र पश्चिमी देशहरूको समूहमा सामेल हुनेछ । जसको मद्धतले रुसीहरूले कब्जा गरेका अधिकांश क्षेत्रहरूबाट बाहिर धकेल्न सकिनेछ। तर, यस्तो भएको छैन । सायद हुनेपनि छैन ।

यो समस्या समय तालिकाको हो। बेलायतको च्यालेन्जर २ र जर्मनीको लियोपर्ड २ जस्ता आधुनिक युद्ध ट्याङ्कहरू युक्रेनमा पठाउने हिम्मत गर्ने कि नगर्ने र त्यसले राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनलाई हतारमा प्रतिक्रिया दिन उत्प्रेरित गर्ने कि भनेर विचार गर्न नाटो देशहरूले लामो समय लिए।

अन्तमा पश्चिमले ट्याङ्कहरू उपलब्ध गराए । तर, त्यतिबेलासम्म पुटिनले युक्रेनलाई ध्वस्त बनाइसकेका थिए । तर, जुनमा नाटोको उक्साहटमा युक्रेन युद्धको मैदानमा सेना तैनाथ गर्न तयार भयो ।

यता रूसी कमाण्डरहरूले नक्सा हेरेर मुख्य युक्रेनी प्रयास कहाँ हुन गइरहेको छ भन्ने सही विचार गरे। उनीहरूले महसुस गरे कि युक्रेन जापोरिझिया क्षेत्र हुँदै आजोभ सागरतर्फ दक्षिणतिर जान चाहन्छ, रुसी मोर्चालाई तोडेर दुई भागमा विभाजन गर्न र क्राइमियालाई जोड्न चाहन्छ। सन् २०२२ मा कीभ कब्जा गर्ने प्रयासमा रुसी सेनाले निराशाजनक प्रदर्शन गरेको हुन सक्छ, तर यसले उत्कृष्टता देखाएको छ।

सन् २०२३ को पहिलो आधामा युक्रेनी ब्रिगेडहरू बेलायत र अन्य ठाउँहरूमा तालिम लिइरहेका बेला र पूर्वी मोर्चामा ट्याङ्कहरू पठाइँदै थियो । रूसले आधुनिक इतिहासमा सबैभन्दा ठूलो र सबैभन्दा व्यापक रक्षात्मक किल्लाहरू निर्माण गरिरहेको थियो। एन्टी(ट्याङ्क माइन, माइन, एन्टि९मिलिटरी माइन, बङ्कर, खाडल, ट्याङ्कको जाल, ड्रोन र आर्टिलरीले युक्रेनको योजनालाई विफल पार्दै थियो। बहुप्रतिक्षित जवाफी आक्रमण असफल भयो।

युक्रेनमा अहिले हतियार र सैनिकको ठूलो अभाव छ। अमेरिकी कांग्रेसले ६० अर्ब डलरको सैन्य सहायता प्याकेज अगाडि बढाउने ह्वाइट हाउसको प्रयासलाई रोकेको छ। हंगेरीले ईयुको ५० अर्ब युरोको सहायता प्याकेज रोकेको छ ।

अन्ततः तिनीहरूमध्ये एक वा दुवै सफल हुन सक्छन्, तर त्यतिन्जेल धेरै ढिलो हुन सक्छ। युक्रेनी सेना पहिले नै रक्षात्मक स्थितिमा छ। यसैबीच रुसले आफ्नो अर्थतन्त्रलाई युद्धस्तरमा राखेको छ ।उसले आफ्नो राष्ट्रिय बजेटको एक तिहाइ रक्षामा समर्पित गरेको छ। युक्रेनको अग्रपंक्तिमा हजारौं मानिसहरू र हजारौं तोपखानाहरू प्रहार गरिएको छ।

जाहिर छ, यो अवस्था युक्रेनको लागि धेरै निराशाजनक छ। अब द्वन्द्वको लहर आफ्नो पक्षमा फर्किने आशा थियो, तर पश्चिमालाई किन फरक पर्छ रुयसले राष्ट्रपति पुटिनलाई अर्थ दिन्छ, जसले करिब दुई वर्ष पहिले व्यक्तिगत रूपमा आक्रमणको आदेश दिएका थिए।

विजयको घोषणा गर्न उनीहरूले गर्नुपर्ने भनेको कब्जा गरेको क्षेत्र ९युक्रेनको लगभग १८ प्रतिशत मा नियन्त्रण कायम राख्नु हो।नाटोले आफ्नो हतियार चाहिँदा मात्रामा युक्रेनलाई दिएको छ। यसले आफ्नो सहयोगी युक्रेनलाई समर्थन गर्न युद्धमा संलग्न हुनबाट बच्न सक्दो प्रयास गरेको छ।

यसैबीच इस्टोनिया, लाटभिया र लिथुआनियाका बाल्टिक राज्यहरू र सबै नाटो सदस्यहरू विश्वस्त छन् कि यदि पुटिन युक्रेनमा सफल हुन सक्छन् भने उनले अर्को पाँच वर्षभित्र अरु देश कब्जा गर्नेछन् ।

भ्लादिमिर पुटिन
सिद्धान्तमा रूसी राष्ट्रपति एक वान्टेड व्यक्ति हो। मार्च २०२३ मा हेगमा रहेको अन्तर्राष्ट्रिय फौजदारी अदालतले उनलाई र उनको बालअधिकार आयुक्तलाई युक्रेनी बालबालिकाविरुद्धको युद्ध अपराधको अभियोग लगाएको थियो।

पश्चिमी देशहरूले आशा गरेका थिए कि यसले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा अछूत बनाउनेछ। आफ्नै देशमा थुनिनेछन् । अभियोगले उनको गिरफ्तारी र निर्वासनको डरले हेगले उनको यात्रा गर्न असमर्थ बनाउनेन। तर, यस्तो हुन सकेको छैन ।

उक्त अभियोगपछि राष्ट्रपति पुटिनले किर्गिस्तान, चीन, संयुक्त अरब इमिरेट्स र साउदी अरेबियाको भ्रमण गरिसकेका छन्। हरेक पटक उनको भव्य स्वागत गरिएको छ। उनले दक्षिण अफ्रिकामा भएको ब्रिक्स शिखर सम्मेलनमा पनि भाग लिएका थिए ।युरोपेली संघको प्रतिबन्धका कारण रुसी अर्थतन्त्र घुँडा टेक्ने विश्वास गरिएको थियो। यसले पुटिनलाई आफ्नो आक्रमणलाई उल्टाउन बाध्य पार्ने अनुमान थियो।

तर, रुस यी प्रतिबन्धहरूप्रति लचिलो साबित भएको छ। यसले चीन र काजाकिस्तान जस्ता देशहरू मार्फत धेरै उत्पादनहरू आयात निर्यात गर्दछ। सत्य यो हो कि पश्चिमले रुसको तेल र ग्यासबाट धेरै हदसम्म आफूलाई टाढा राखेको छ। तर, रूसले कम मूल्यमा भए पनि अन्य आवश्यक ग्राहकहरू फेला पारेको छ।तथ्य यो हो कि युक्रेनमा पुटिनको आक्रमण र कब्जा पश्चिमका लागि घृणित छ, तर यो बाँकी विश्वका लागि लगभग घृणित छैन।

धेरै देशहरूले यसलाई युरोपको समस्याको रूपमा हेर्छन्। कतिपयले यसका लागि नाटोलाई दोष दिएका छन्, नाटोले पूर्वमा आफ्नो क्षेत्र धेरै विस्तार गरेर रुसलाई उक्साएको छ।युक्रेनीहरूका लागि निराशाजनक कुरा यो हो कि यी देशहरू रूसी सैनिकहरूले गरेका ठूला९ठूला अत्याचार र दुर्व्यवहारहरूबाट अनभिज्ञ छन्।

इजरायल गाजा युद्ध
भर्खरै रियादमा भएको शिखर सम्मेलनमा अरब देशका मन्त्रीहरूले पश्चिमा देशहरूको दोहोरो मापदण्ड रहेको बताए।इजरायल(हमास युद्धले दक्षिणी इजरायलमा अक्टोबर ७ मा हमासको घातक आक्रमणबाट प्रभावित सबै गाजा र इजरायलीहरूका लागि स्पष्ट रूपमा विनाशकारी भएको छ। पश्चिमका लागि पनि नराम्रो भयो ।

यो जाडोमा रुसको प्रगति रोक्न संघर्ष गरिरहेको नाटो सहयोगी युक्रेनबाट युद्धले विश्वव्यापी ध्यानाकर्षण भएको छ। यसले अमेरिकी हतियारहरू कीभबाट टाढा र इजरायलतर्फ मोडेको छ।तर, सबैभन्दा ठूलो कुरा संयुक्त राष्ट्र संघमा इजरायलको रक्षा गरेर विश्वभरका धेरै मुस्लिम र अरूको नजरमा यसले गाजाको विनाशमा अमेरिका र बेलायतलाई संलग्न बनाएको छ।

रुसी वायुसेनाले अक्टोबर ७ यता सिरियाको अलेप्पोमा बमबारी गरेपछि मध्यपूर्वमा आफ्नो समर्थन बढेको देखेको छ ।युद्ध पहिले नै दक्षिणी लाल सागरमा फैलिएको छ, जहाँ इरान समर्थित हुथी लडाकुहरूले जहाजहरूमा आक्रमण गरिरहेका छन्, विश्वका प्रमुख शिपिंग कम्पनीहरूले अफ्रिकाको दक्षिणी छेउमा आफ्नो बाटो फर्काउने प्रयास गर्दा मूल्यहरू बढ्दै गएका छन्।

इरानको प्रभाव बढ्दै
इरानले गोप्य रूपमा परमाणु हतियार विकास गरेको आशंका छ। उसले यो कुरा अस्वीकार गर्छ।पश्चिमी देशहरूको प्रयासको बाबजुद पनि यो एक्लो हुनबाट टाढा छ। यसले इराक, सिरिया, लेबनान, यमन र गाजामा प्रोक्सी मिलिसियाहरूमार्फत् आफ्नो सैन्य तम्बू फैलाएको छ। उसले यी मिलिशियाहरूलाई पैसा, तालिम र हतियार उपलब्ध गराउँछ।

यो वर्ष इरानले रुससँग घनिष्ठ गठबन्धन बनाएको छ। इरानले युक्रेनी सहर र सहरहरूमा प्रक्षेपण गर्न रसियालाई शहीद ड्रोनहरू निरन्तर आपूर्ति गरिरहेको छ।धेरै पश्चिमी देशहरूले खतराको रूपमा बुझे तापनि इरानले गाजा युद्धबाट मध्यपूर्वमा आफूलाई प्यालेस्टाइनको सहानुभूतिको रूपमा स्थापित गरेर फाइदा उठाएको छ।

अफ्रिकाका नयाँ साथीहरू
पश्चिम अफ्रिकाको साहेल क्षेत्रका देशहरू एकपछि अर्को गर्दै सैन्य विद्रोहको सिकार भइरहेका छन्। यसले युरोपेली सेनाहरूको बहिष्कार गरेको देखेको छ, जसले यस क्षेत्रमा जिहादी विद्रोहको सामना गर्न मद्दत गरिरहेका थिए।

माली, बुर्किना फासो र मध्य अफ्रिकी गणतन्त्रका पूर्व फ्रान्सेली उपनिवेशहरू पहिले नै युरोपेलीहरूको विरुद्धमा परेका छन्, नाइजरले जुलाईमा एक पश्चिम समर्थक राष्ट्रपतिलाई अपदस्थ गरेपछि।अन्तिम फ्रान्सेली सेनाहरूले अब देश छोडेका छन्, यद्यपि ६०० अमेरिकी सैनिकहरू अझै पनि त्यहाँ दुई आधारहरूमा छन्।

फ्रान्सेली र अन्तर्राष्ट्रिय सेनाहरू रूसी भाडामा लिइएका छन् । वाग्नर समूह, जसले अगस्टमा विमान दुर्घटनामा आफ्ना नेता येभगेनी प्रिगोजिनको रहस्यमय मृत्युको बाबजुद आफ्नो आकर्षक व्यापार सम्झौताहरू कायम राख्न सफल भएका छन्।

यसैबीच कुनै समय पश्चिमको सहयोगी मानिएको दक्षिण अफ्रिकाले रुस र चिनियाँ युद्धपोतहरूसँग संयुक्त नौसैनिक अभ्यास गरिरहेको छ।

उत्तर कोरिया
यो विश्वास गरिन्छ कि प्रजातान्त्रिक जनवादी गणतन्त्र कोरिया यसको प्रतिबन्धित आणविक हतियार र ब्यालिस्टिक मिसाइल कार्यक्रमको कारण कडा अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबन्धमा छ।

यसका बाबजुद पनि यो वर्ष रुससँग घनिष्ठ सम्बन्ध कायम राखेको छ । उत्तर कोरियाली नेता किम जोङ उनले रुसी बन्दरगाह सहरको भ्रमण गरेका छन् ।यसपछि उत्तर कोरियाले युक्रेनमा लडिरहेका रुसी सेनालाई १० लाख तोपखाना पठाएको बताइएको छ ।उत्तर कोरियाले धेरै अन्तरमहादेशीय ब्यालिस्टिक क्षेप्यास्त्र परीक्षण गरेको छ, जुन अहिले महाद्वीपीय संयुक्त राज्य अमेरिकासम्म पुग्न सक्षम छ भन्ने विश्वास गरिन्छ।

चीन
केही हदसम्म सन् २०२३ मा सान फ्रान्सिस्कोमा राष्ट्रपति जो बाइडेन र चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङबीच ठूलो मात्रामा सफल शिखर सम्मेलनको साथ दुई देशहरू बीचको तनावमा कमी आएको देखियो।

तर, चीनले दक्षिण चीन सागरको अधिकांश भागमा आफ्नो दाबीबाट पछि हट्ने संकेत देखाएको छैन। यसले नयाँ मानक नक्सा जारी गरेको छ, जसले धेरै एशिया(प्रशान्त देशहरूको तटवर्ती क्षेत्रमा आफ्नो दाबी विस्तार गर्दछ।उसले ताइवानमाथिको आफ्नो दाबी पनि छोडेको छैन। उसले आवश्यक परे ताइवानलाई बल प्रयोग गरेर फिर्ता लिने वाचा गरेको छ। चीनले ताइवानमा चुनावका लागि दबाब बढाएको छ।

आशावादी हुनुको कारण के हो ?
यो अन्धकार पृष्ठभूमिमा पश्चिमी देशहरूका लागि आशाको किरणहरू देख्न गाह्रो छ, तर तिनीहरूका लागि सकारात्मक पक्ष यो हो कि नाटो गठबन्धनले युक्रेनमा रूसको आक्रमणबाट प्रेरित भएर आफ्नो रक्षात्मक उद्देश्यलाई स्पष्ट रूपमा पुनस् पत्ता लगाएको छ।

अहिलेसम्म पश्चिमले देखाएको सहमतिले धेरैलाई अचम्ममा पारेको छ, यद्यपि केही दरारहरू अहिले देखिन थालेका छन्।तर, यो मध्य पूर्वमा छ जहाँ सुधारको लागि धेरै सम्भावना छ। यो आंशिक रूपमा गाजा(इजरायल सीमाको दुबै छेउमा भएका घटनाहरूको भयानक मापनको कारण हो।

अक्टोबर ७ अघि भावी प्यालेस्टाइन राज्यको प्रश्नको समाधानको खोजी धेरै हदसम्म त्यागिएको थियो।प्यालेस्टाइनीहरूसँगको इजरायलको व्यवहारमा एउटा निश्चित सन्तुष्टि थियो कि यो एउटा समस्या हो जुन कुनै न कुनै रूपमा सुरक्षा उपायहरूमार्फत् समाधान गर्न सकिन्छ, उनीहरूलाई आफ्नै राज्य दिने दिशामा कुनै गम्भीर कदमहरू नगरी।

त्यो सूत्र अहिले घातक साबित भएको छ। एकपछि अर्को विश्व नेताहरूले प्यालेस्टिनीहरूले त्यसै गर्न नसकेसम्म इजरायलीहरू आफूले पाउने शान्ति र सुरक्षामा बाँच्न सक्ने छैनन् भनी घोषणा गरेका छन्।

इतिहासमा कुनै समस्याको उचित र दिगो समाधान खोज्नु असाध्यै गाह्रो हुने छ। यदि यो सफल हुनु हो भने यसले दुबै पक्षमा पीडादायी सम्झौता र त्यागहरू समावेश गर्दछ। अब अन्ततः विश्वले यसतर्फ ध्यान दिएको छ।-बीबीसी