सन् २०२४ मा रूस-युक्रेन युद्धलाई प्रभाव पार्ने पाँच कारकहरू

काठमाडौँ । करिब दुई वर्षसम्म अन्तर्राष्ट्रिय समाचारमा हावी भएपछि युक्रेनको युद्ध सन् २०२४ मा पनि जारी रहने संकेत देखाएको छ। तर, यो फरक ढंगले प्रकट हुने अपेक्षा गरिएको छ। सन् २०२४ मा यो युद्धलाई असर गर्ने ती पाँच कारकहरूबारे जानौं।

आर्थिक सहायतामा कमी
फेब्रुअरी २०२२ मा युद्धको सुरुमा रुससँग सामना गर्ने युक्रेनको क्षमताले धेरैलाई आश्चर्यचकित तुल्यायो। यसको मुख्य कारण युक्रेनका अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारहरूले हतियारको बाढी लगाईदिएका थिए ।

तर, यो सन २०२४ मा परिवर्तन हुने सम्भावना छ, किनभने दुई सहायता प्याकेजहरू होल्डमा छन्।

अमेरिकामा युक्रेनलाई सहयोग गर्न कांग्रेसमा मतदान चाहिन्छ। यो खर्चमा रिपब्लिकन र डेमोक्र्याटबीचको छलफलसँग सम्बन्धित छ। ६१ अर्ब डलरको सैन्य प्याकेज जनवरीको सुरुसम्ममा पुनर्विचार गरिने छैन।

उही समयमा युरोपेली संघमा एक सदस्य हंगेरी र अन्य सदस्यहरूबीचको तनावपूर्ण वार्तामा ५० बिलियन यूरोको सम्झौता अड्किएको छ।

अन्य ईयू सदस्यहरू भन्दा फरक हंगेरी प्रभावकारी रूपमा रूसको समर्थनमा छ। युक्रेनलाई दिँदै आएको सहायता पूर्णरुपमा रोक्नुपर्ने उसको भनाइ छ ।

हतियार आपूर्ति
वैदेशिक सहायता प्राप्त गर्नमा भएको ढिलाइका कारण युक्रेनको सेनालाई हतियार आपूर्ति गर्ने क्षमता घट्दै गएको छ । यसले युक्रेनको चिन्ता बढाउँदै लगेको छ र रुसको विश्वास बढिरहेको छ ।

यसै वर्षको अन्त्यमा आफ्नो पत्रकार सम्मेलनमा रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले आफ्नो देशको सैन्य शक्ति लगातार बलियो हुँदै गएको बताएका थिए ।

युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोडिमिर जेलेन्स्कीले परिस्थिति कठिन भएको स्वीकार गरेका छन् । तर, सैन्य सहायताको मुद्दा छिट्टै समाधान हुने आशा व्यक्त गरे। उनले युक्रेनले यस युद्धमा महत्वपूर्ण साबित भएका ड्रोनको उत्पादन बढाउन सक्ने आशा व्यक्त गरेका छन्।

ईयूले नोभेम्बरमा भन्यो, ‘युक्रेनले मार्च २०२४ सम्ममा एक मिलियन १५५ एमएम राउन्ड आपूर्ति गर्ने लक्ष्य पूरा गर्न सक्दैन।’ राष्ट्रपति जेलेन्स्कीले युक्रेनको प्रतिआक्रमण सुरु नहुनुको एउटा कारण हतियारको अभाव रहेको बताएका थिए । युक्रेनी सेनाले बीबीसीलाई दिएको अन्तर्वार्तामा आफूले गोलाबारुद बचाउनु पर्ने बताएका थिए ।

कम हतियार राख्नुको अर्थ युक्रेनले आफ्नो स्थान र अधिक भूमि त्याग्नुपर्ने हुनसक्छ। हाल युक्रेनको १७ प्रतिशत भूभाग रुसको नियन्त्रणमा छ ।

युक्रेनले युद्धका कारण आफ्नो अर्थतन्त्रलाई १५० अर्ब डलरको नोक्सानी बेहोरेको अनुमान गरेको छ । यसले सन् २०२४ मा आफ्नो सेनामा ४३.२ बिलियन खर्च गर्ने योजना बनाएको छ। रुसको सैन्य बजेट रेकर्ड ११२ बिलियन डलर हुने अनुमान गरिएको छ।

मानिसको अभाव
पर्याप्त सेना राख्नु पनि दुवै देशका लागि चुनौती हुनेछ। फेब्रुअरी २०२२ अघि युक्रेनको जनसंख्या लगभग ४४ मिलियन थियो।

एक अनुमान अनुसार करिब ६० लाख युक्रेनीले देश छाडेका छन्, यद्यपि तीमध्ये धेरैजना फर्किएका छन् भन्ने पनि विश्वास गरिन्छ। रुसको कब्जा र निरन्तर आक्रमणका कारण लाखौं मानिस आन्तरिक रूपमा विस्थापित भएका छन् । त्यहाँ हजारौं नागरिकको मृत्यु भएको छ।

यस्तो अवस्थामा सैनिकको संख्या बढाउनु र तालिम दिनु चुनौतीपूर्ण हुनेछ । युक्रेनले मार्शल ल अन्तर्गत १८ देखि ६० वर्ष उमेर समूहका पुरुषलाई देश छाड्न प्रतिबन्ध लगाएको छ । भर्खरै युक्रेनी रक्षा मन्त्री रुस्तम उमरोभले भने, ‘देशले विदेशमा बस्ने युक्रेनी पुरुषहरूलाई सैन्य कर्तव्यको लागि रिपोर्ट गर्न सोध्नुपर्ने हुनसक्छ।’

यो विश्वास गरिन्छ कि लडाई उमेरका हजारौं युक्रेनी पुरुष विदेशमा बस्छन्। इस्टोनियाले पहिले नै युक्रेनलाई सेनाको लागि उपयुक्त युक्रेनी नागरिकहरू तयार गर्न मद्दत गर्ने बताएको छ, जो हाल त्यहाँ बसिरहेका छन्।

जबकि रूससँग धेरै ठूलो सेना र ठूलो जनसंख्या छ। यो जनसंख्या १४ करोड भन्दा बढी छ। दुई वर्षको युद्धमा यसले ठूलो क्षति पनि बेहोर्नुपरेको थियो । सैन्य विशेषज्ञ र सैनिकहरूले ‘मासु ग्राइन्डर’ शैली युद्धबारे छलफल गरेका छन्।

यसका धेरै राम्रा प्रशिक्षित सिपाहीहरू हटाइएका छन्, जस्तै कुलीन प्याराट्रूपरहरू र वायुसेना टोलीहरू। तिनीहरूको प्रशिक्षण महँगो छ र वर्षौं लाग्छ।

युक्रेनमा भएको आक्रमणपछि १० लाखभन्दा बढी रुसीले देश छोडेको अनुमान गरिएको छ । रूसी अधिकारीहरूले सेनामा पुन: एकीकरण गर्न कैदीहरू र कागजातविहीन आप्रवासीहरू भर्ती गर्ने प्रयास गरेका छन्।

अहिलेसम्म कुनै पनि पक्षले यस युद्धमा भएको सैन्य क्षतिको पूर्ण रूपमा सार्वजनिक गरेको छैन। तर, युक्रेनमा हजारौं क्षति भएको अनुमान गरिएको छ।

बीबीसीको रुसी सेवाले युद्धमा मारिएका रुसी सैनिकको सूची तयार गरेको छ । डिसेम्बर २०२३ को अन्त्यमा यसमा ४०,००० भन्दा बढी मानिस थिए।

अमेरिकी गुप्तचर विभागले हालसालै सार्वजनिक प्रतिवेदन सार्वजनिक गरेको छ जसमा रुसी मारिएका वा घाइते हुनेको संख्या ३१५,००० सम्म हुनसक्ने बताइएको छ ।

युक्रेन थकान
किभको सबैभन्दा ठूलो चिन्ता तथाकथित ‘युक्रेनी थकान’ हो । यसले साझेदार मान्ने देशहरूबाट प्राप्त हुने सहानुभूति र समर्थनमा आएको गिरावट भएको जनाउँछ।

नेदरल्याण्ड्स र स्लोभाकियामा भर्खरैको चुनावले पहिले नै समर्थनमा गिरावट ल्याएको छ। स्लोभाकियाले युक्रेनलाई प्रमुख सहायता प्याकेज अवरुद्ध गरेको छ, जबकि नेदरल्याण्ड्सले एफ १६ जेटहरू पठाउन नसक्ने बताएको छ, जुन यसले लामो समयदेखि वाचा गरेको थियो।

अमेरिकामा नोभेम्बर २०२४ मा हुने राष्ट्रपति चुनावको साथ, डोनाल्ड ट्रम्पको ह्वाइट हाउसमा फिर्ता हुनुको अर्थ युक्रेन र रुसप्रतिको नीतिमा गम्भीर परिवर्तन हुनसक्छ।

अमेरिकामा गरिएको जनमत सर्वेक्षणले वासिङ्टनले युक्रेनलाई धेरै सहयोग गरिरहेको विश्वास गर्ने मानिसको संख्या २१ प्रतिशतबाट बढेर ४१ प्रतिशत पुगेको देखाएको छ । युरोपेली युनियनका २७ मध्ये ८ देशमा युक्रेनलाई सहयोग दिने पक्षमा धेरै मानिस छन् ।

युक्रेन र रुस दुवैले नयाँ वर्षमा ‘ग्लोबल साउथ’ मा समर्थन जुटाउन जारी राख्नेछन्। परम्परागत रूपमा मध्यपूर्व, ल्याटिन अमेरिका र अफ्रिकाका धेरै देशहरू संयुक्त राज्य अमेरिकाको विरोधको रूपमा रूससँग मित्रतापूर्ण छन्। युद्ध सुरु भएदेखि नै एकातिर रुसले आफ्नो स्थिति बलियो बनाउने प्रयास गरिरहेको छ भने अर्कोतर्फ युक्रेनले आफ्नो प्रभाव बढाउने काम गरेको छ ।

पछिल्लो एक वर्षमा रुसी विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभले चार पटक अफ्रिकाको भ्रमण गरेका छन् । यस अवधिमा उनले १४ देशको भ्रमण गरे । यस अवधिमा युक्रेनका विदेशमन्त्री दिमित्रो कुलेबाले अफ्रिकाको दुई भ्रमणमा नौ देशको भ्रमण गरेका थिए।

युक्रेनले अफ्रिकामा रुसी प्रभावको विरुद्धमा संघर्ष गर्नेछ, जहाँ रुसी प्रचार र केही देशहरूमा वाग्नर भाडाका समूहहरू रुसको प्रभावलाई बलियो बनाउन प्रभावकारी औजार बनेका छन्।

र अन्त्यमा
‘यस युद्धको अन्त्य कसरी हुन्छ ?’, भन्ने प्रश्नको जवाफ धेरै राजनीतिज्ञ र विज्ञहरूले खोजिरहेका छन्।

युक्रेनले रुसको कब्जाबाट पूर्ण मुक्ति र अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता प्राप्त सीमामा फर्किएपछि मात्र युद्धको अन्त्य हुने बताएको छ ।

युक्रेनले रुससँगको सम्झौताले मस्कोले मात्र नभई विश्वका अन्य भागहरूमा पनि आफ्नो भूभाग कब्जा गर्न प्रोत्साहित गर्ने चेतावनी दिएको छ।

उही समयमा रुसले यो पश्चिमसँग व्यापक द्वन्द्वमा फसेको बताउँछ। आवश्यक परेसम्म लडाइरहने उसको भनाइ छ ।

यस्तो अवस्थामा सन् २०२४ मा यो युद्ध समाप्त हुने सम्भावना छैन । यो युद्ध कठोर फ्रन्ट लाइनहरू, थप हानि, र युक्रेनमा मृत्यु र विनाशको दैनिक खतरा र रूसको लागि थप अलगाव र आर्थिक कठिनाइको साथ जारी रहनेछ। बीबीसीकाे सहयाेगमा